Özellikle acil servislerde ve yoğun bakım ünitelerinde sıkça kullanılan bir tıbbi test olan arteriyel kan gazı değerlendirmesi, hastaların solunum ve metabolik durumlarının objektif bir şekilde değerlendirilmesini sağlar. Bu test, kanın oksijen, karbondioksit ve asit-baz dengesini ölçerek klinik karar vermede önemli bir rol oynar.
İçerik
Arteriyel Kan Gazı Değerlendirmesi Nedir?
Arteriyel kan gazı testi, genellikle hastanın bileğinden veya kasığından alınan bir kan örneğiyle yapılır. Bu örnek, kanın oksijenasyon düzeyini, karbondioksit seviyelerini, kan pH’ını, bikarbonat seviyelerini ve bazı elektrolitlerin konsantrasyonlarını ölçmek için kullanılır. Bu parametreler, hastanın solunum ve metabolik durumunu değerlendirmek için kritik öneme sahiptir.
Testin Klinik Kullanımı
Arteriyel kan gazı testi, akut solunum yetmezliği, kronik akciğer hastalıkları, şok durumları, metabolik asidoz veya alkaloz gibi durumların tanısında ve yönetiminde yaygın olarak kullanılır. Ayrıca ventilasyon tedavisinin etkinliğini değerlendirmede ve tedaviye yanıtın izlenmesinde de önemli bir araçtır.
Test Sonuçlarının Yorumlanması
Test sonuçları, klinik duruma ve hastanın genel sağlık durumuna göre değerlendirilir. Örneğin, düşük oksijen seviyeleri akut solunum yetmezliği belirtisi olabilirken, yüksek karbondioksit seviyeleri ventilasyon bozukluklarını veya solunum yetersizliğini gösterebilir. pH ve bikarbonat düzeyleri ise asit-baz dengesinin durumunu belirler.
Kritik Durumlar ve Müdahaleler
Arteriyel kan gazı test sonuçlarındaki anormallikler, hastanın tedavi planını etkileyebilir. Örneğin, asidoz veya alkaloz durumlarına bağlı olarak tedaviye sıvı veya ilaç desteği eklenebilir. Ayrıca, ventilasyon ayarlarının yeniden düzenlenmesi veya oksijen tedavisinin ayarlanması gerekebilir.
Arteriyel Kan Gazı Değerlendirmesi Nasıl Değerlendirilir?
Birçok formül, kompansasyon derecesini tanımlamak için yardımcı olur. Aralarından en yaygın bazılarına detaylı bir şekilde girmeden önce, hızlı bir ilk değerlendirme için basit bir kural kullanılabilir:
- PH normal -> Tam kompansasyon
- Hepsi, pH, pCO2 ve HCO3- dahil anormal -> Kısmi kompansasyon
- pH anormal ve pCO2 veya HCO3 anormal -> Kompansasyon mevcut değil
Uygulamada yaygın olarak kullanılan, ezberlemesi ve kullanımı kolay bir formül:
Respiratuvar Asidoz
- Akut: pCO2’deki her 10 mmHg artış için, HCO3’de 1 mmHg artış
- Kronik: pCO2’deki her 10 mmHg artış için, HCO3’de 4 mmHg artış
Respiratuvar Alkaloz
- Akut: pCO2’deki her 10 mmHg azalış için, HCO3’de 2 mmHg azalış
- Kronik: pCO2’deki her 10 mmHg azalış için, HCO3’de 5 mmHg azalış
Metabolik Asidozda Kompansasyon için pCO2
(1,5 * HCO3) + 8
Metabolik Alkalozda Kompansasyon için pCO2
(0,7 * HCO3) + 20
- pH’a bakın:
- Eğer pH 7,35’ten düşükse, asidoz vardır.
- Eğer pH 7,45’ten yüksekse, alkaloz vardır.
- pCO2’a bakın:
- pCO2 35mmHg’in altı respiratuar alkaloz, 45mmHg’in üstü respiratuar asidoz olarak kabul edilir.
- pH’ı kontrol ettikten sonra, etiyolojiyi araştırmak için iki parametre kalır: pCO2 ve HCO3-. Hangi parametreyi ilk kontrol etmeliyim sorusu birçok kişinin sorduğu bir konudur. Teorik olarak, hangisini önce kontrol edeceğinizi bilmek için hastanın anamnezi ve fizik muayenesi önemlidir.
- Eğer hasta dakikada normalden fazla, yani erişkinler için 20’den fazla, nefes alıyorsa, bu respiratuar etiyolojiye veya kompansatuvar mekanizmaya işaret edebilir. Azalmış solunum durumunda, yani düşük ekspirasyon sayısı kanda CO2 birikmesine neden olur. Bu durumda, ilk kontrol edilecek şey pCO2 olacaktır.
- Bazen sınavlarda olduğu gibi anamnez mevcut olmayabilir. Bu durumda, tercihen ilk kontrol edilmesi gereken parametre pCO2’dur, bu genellikle kabul gören bir kuraldır.
- HCO3-’a bakın:
- HCO3- 22’nin altı metabolik asidoz, 26’nın üstü metabolik alkaloz olarak kabul edilir.
- Respiratuar neden kontrol edildikten sonra, HCO3- bakarak metabolik durum kontrol edilmelidir. Metabolik hastalıklar genellikle kronik seyirde oluşmaktadırlar. Yani, hem etiyolojide hem kompansatuar etkide uzun süreli bir süreç vardır.
Arteriyel Kan Gazı Değerlendirmesi ile ilişkin Örnekler
1. Örnek
| Test | Sonuç | Referans aralığı |
|---|---|---|
| pH | 7.28 | 7.35 – 7.45 |
| PaO2 | 86 | 82.5 – 97.5 mmHg |
| PaCO2 | 18 | 35.2 – 45 mmHg |
| HCO3– | 16.5 | 22 – 26 mEq/L |
| BE | 1 | -2 to +2 |
| Na+ | 143 | 135 – 146 mmol/L |
| K+ | 4.2 | 3.5 – 5.3 mmol/L |
| Cl– | 100 | 98 – 106 mmol/L |
| Glukoz | 96.3 | 64.8 – 95.4 mg/dL |
| Laktat | 10 | 0.5 – 2.2 mmol/L |
Düşük pH asidoza işaret ediyor. pCO2’yi kontrol edince, pCO2’nin normal aralıkta olduğunu görüyoruz, bu da respiratuar asidoz olmadığını gösteriyor. Sonra HCO3’ü kontrol ediyoruz, ki azalmış durumda. Bu yüzden metabolik asidoz olduğunu söyleyebiliriz. Şimdi zor kısım başlıyor. Kompansasyon var mı yok mu?
Yukarıda listelenen gibi, pH kendisi kompansasyon derecesini değerlendirmede önemli bir rol oynar. Anormal bir pH parsiyel kompansasyon anlamına gelirken, tamamen düzelmiş bir pH tam kompansasyon anlamına gelir. Bu sadece herhangi bir kompansasyon eylemi olursa geçerlidir. Bunun için pCO2’yi tekrar kontrol ederiz, kompansasyon için azalmış olacaktır, yani solunum artacak ve akciğerlerden daha fazla CO2 atılacaktır. Normal olarak görülüyor. Yani kompansasyon yok.
Kompansayon için beklenen pCO2’yi hesaplıyoruz. 1,5 * HCO3 + 8 = 35, ki bu PaCO₂’nin altındadır, kompansasyon olmadığını altını çizer. Anormal bir pH, anormal bir HCO3 ve normal bir pCO2 kompansasyon olmadığını vurgular. Yani kompansasyonsuz metabolik asidoz vardır. Normalin altında bir PaCO2, yani 35’in altında veya hesapladığımız kompansasyon için beklenen 35’in altında, kompansasyon eğilimini gösterir. Parsiyel veya tam olarak değerlendirirken, pH kontrol edilmelidir. Normal pH, tam kompansasyon anlamına gelir, anormal kısmi kompansasyon.
Sonra anyon aralığını hesaplıyoruz: Na+ – (HCO3- + Cl-), bu 143 – (18 + 100) = 143 – 118 = 25, ki 16’dan daha yüksektir. Ancak düzeltilmesi gerekir, Düzeltilmiş Anyon aralığını = AG + (2,5 * (4,5 – albümin)) = 11,25, bu normal aralıkta.
Sonuç için tıkla!!!
Normal anyon aralığı Metabolik Asidoz
2. Örnek
| Test | Sonuç | Referans aralığı |
|---|---|---|
| pH | 7.45 | 7.35 – 7.45 |
| PaO2 | 52 | 82.5 – 97.5 mmHg |
| PaCO2 | 25 | 35.2 – 45 mmHg |
| HCO3– | 16.5 | 22 – 26 mEq/L |
| BE | +6 | -2 to +2 |
| Na+ | 140 | 135 – 146 mmol/L |
| K+ | 4.2 | 3.5 – 5.3 mmol/L |
| Cl– | 102 | 98 – 106 mmol/L |
| Glukoz | 75.1 | 64.8 – 95.4 mg/dL |
| Laktat | 1.5 | 0.5 – 2.2 mmol/L |
pH 7,45, normal aralığın üst sınırı olarak kabul edilir. Yani, ne asidoz ne de alkaloz olduğunu söyleyebiliriz. Bazı kaynaklar 7,4 değerini pH’ın tek normal değeri olarak görüp, diğer tüm değerleri asidoz veya alkaloz lehine kabul eder. Eğer bu kurala göre yaklaşacak olsaydık, olası bir alkalozu düşünürdük. Böyle bir durumda, diğer değerlere odaklanmak gerekir. PaCO2 düşük, bu da respiratuar alkaloz olabilir demektir.
HCO3-‘ü kontrol edince, düşük olduğunu görüyoruz. Bu, metabolik düzeltme eğilimi olduğunu çıkarabiliriz. Tersini söylememizin nedeni, aşırı düzeltme gibi bir olasılığın neredeyse olmamasıdır. Yani azalmış PaCO2, düşük HCO3- sonucuna kompansatuar olarak gelişmesi ve o kadar düşüp neredeyse respiratuar alkaloza kayması fizyolojik olarak olası değildir.
Anyon boşluğu 140 – (16.5 + 102), yani 21.5. Albümin seviyesi verilmediği için, bu anyon boşluğu olarak kabul edilir ve düzeltilmeye gerek yoktur. pH normal aralıkta, bu tam kompansasyon anlamına gelir. Yukarıdaki formüle göre, respiratuar alkalozda, her 10 mmHg pCO2 azalması için akut durumda HCO3-‘de 2 azalma ve kronik durumda 5 azalma isteriz. Burada kompansasyon eğilimi için akut durumda HCO3’de 3 azalması olmalıydı ve kronik respiratuar alkalozda 7,5 azalması. Burada HCO3’te 7 artış vardır. Metabolik kompansasyon olduğunu söyleyebiliriz. Kompansasyon büyük olasılıkla tamdır, çünkü pH normaldir.
Sonuç için tıkla!!!
Respiratuar Alkaloz ve tam metabolik kompansasyon
3. Örnek
| Test | Sonuç | Referans aralığı |
|---|---|---|
| pH | 7.25 | 7.35 – 7.45 |
| PaO2 | 52 | 82.5 – 97.5 mmHg |
| PaCO2 | 60 | 35.2 – 45 mmHg |
| HCO3– | 31 | 22 – 26 mEq/L |
| BE | +6 | -2 to +2 |
| Na+ | 140 | 135 – 146 mmol/L |
| K+ | 4.2 | 3.5 – 5.3 mmol/L |
| Cl– | 102 | 98 – 106 mmol/L |
| Glukoz | 85.3 | 64.8 – 95.4 mg/dL |
| Laktat | 0.9 | 0.5 – 2.2 mmol/L |
pH asidoz lehindedir. Yüksek pCO2, respiratuar asidoza işaret eder. Bikarbonat artmıştır, bu nedenle bir kompansasyon eylemi olduğunu söyleyebiliriz. Tam veya parsiyel olup olmadığını araştırmak için tekrar pH’ı kontrol ederiz. Ayrıca yukarıdaki formülü de kullanabiliriz; pCO2’deki her 10 mmHg artış için akut durumda HCO3’te 1 mmHg, kronik durumda 4 mmHg artış olması gerektiğini söyler. Burada pCO2 normal değerin 15-20 mmHg üstündedir. Yani akut durumda HCO3’te 1.5-2, kronik durumda 6-8 artış olmasını bekleriz. Burada HCO3’te 7 artış vardır.
Sonuç için tıkla!!!
Respiratuar Asidoz ve Parsiyel kompansasyon
Sonuç
Arteriyel kan gazı testi, hastaların solunum ve metabolik durumlarının objektif olarak değerlendirilmesini sağlayan önemli bir laboratuvar testidir. Klinik karar vermede ve tedavi planlamasında büyük önem taşıyan bu test, hastaların sağlık durumlarının yönetiminde kritik bir rol oynamaktadır.
Merhaba arkadaşlar,
Ben, tibbiterimler.com’un kurucularından biriyim. Amacımız, tıbbi bilgiyi daha anlaşılır ve basit bir şekilde sunmaktır. İnsanlar genellikle düşündüklerinden daha karmaşık hale getiriyorlar. Aksine, sadece anlayan biri basitleştirebilir.
Keyifli okumalar:)